Opkomen voor ggz-cliënten die in aanraking komen met dwang en drang

Als lid van de cliëntenraad van GGZ Eindhoven (GGzE) neemt Hans Mollen deel aan de MIND Kamer cliëntenraden en de MIND werkgroep Dwang en drang. Hij zet zich met hart en ziel in voor anderen die te maken krijgen met dwang in de ggz. Vooral het afzonderen van cliënten in een separeercel grijpt hem aan. Volgens Hans heeft separatie niets te maken met ‘zorg verlenen’: “Juist op het moment dat iemand hulp nodig heeft, sluit je diegene alleen op en onttrek je de zorg.”

Verplichte zorg betekent dat een behandelaar een persoon onder dwang behandelt. In Nederland is dit geregeld bij wet: De Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg (Wvggz). De Wvggz geldt voor mensen waarbij psychische klachten een ernstig gevaar zijn voor zichzelf of anderen. Verplichte zorg is voor iedereen heel ingrijpend. Daarom komt MIND op voor de belangen van cliënten en hun naasten, zoals onder andere: ‘Zo min mogelijk dwang en zoveel mogelijk behoud van eigen regie’.

Hans kreeg zelf te maken met dwang in de ggz. Hij heeft een verleden met depressies, raakte een aantal keren in een psychose met opname en separatie tot gevolg. “Je voelt je al zo angstig en dan word je vastgepakt en in een afgesloten celachtige kamer gezet. In je eentje. Hoe kun je zo met mensen omgaan?!” Juist deze pijnlijke eigen ervaring motiveert Hans om zich nu in te zetten binnen de belangenbehartiging van MIND.

Hans ging niet van de een op de andere dag als ervaringsdeskundige aan de slag. In 2010 wees zijn casemanager van GGZ Eindhoven hem op een vacature voor ervaringsdeskundigen. Uit nieuwsgierigheid reageerde hij. Als snel werd hij lid van de centrale cliëntenraad GGzE. Tegelijkertijd startte hij met de basiscursus Traject Opleiding Ervaringsdeskundigheid (TOED) en daarna met de opleiding SPH met ervaringsdeskundigheid. Een bijzondere tijd brak aan. Ineens kwam hij in contact met gelijkgestemden en ging er een wereld voor hem open.

Na het behalen van de propedeuse was Hans genoodzaakt zijn studie af te breken vanwege gezondheidsklachten. Een enorme domper, maar een nieuwe kans diende zich aan. Hij kon binnen GGzE deelnemen aan de cliëntenwerkgroep: Het Roer Om. Om dwang bij GGzE terug te dringen, pakte deze werkgroep het evaluatie-project op: Evalueren na een dwang- en drangmaatregel. De werkgroepleden interviewden cliënten na een separatie en adviseerden de teams. Zo ook Hans, die precies weet hoe het is om gesepareerd te worden.

Hans vertelt over de onafhankelijke positie die hij innam. “Het eigen verhaal was in een interview niet belangrijk. Dit moest je verwerkt hebben om de eigen ervaring in te zetten. Een cliënt vertelde over het moment dat acht verpleegkundigen en beveiligingsmensen op hem af kwamen, en hem afvoerden naar de separeercel. Dat is heel herkenbaar voor mij, want ik heb dat ook meegemaakt. Het delen van een ervaring schept een band.” Natuurlijk was het balanceren, want ook met de verpleegkundigen op de afdeling onderhield Hans een goede band. Het mooiste compliment kreeg Hans van een verpleegkundige: “Wij dachten dat jij ons werk kwam “controleren”, maar nu ik zie hoe jij je werk doet, heb ik het gevoel dat we ècht samen in de zorg bezig zijn voor de cliënt.”

In de periode na 2010 nam het aantal separaties af. Ook verbeterde de zorg voor cliënten tijdens separatie. De werkgroep stelde het team de vraag: “Waarom moet iedereen een anti-scheurjurk aan bij separatie? Is dat nou echt nodig?” Anti-scheurkleding is bedoeld om de persoon in kwestie te beschermen tegen zichzelf: om te voorkomen dat iemand zichzelf pijn doet. Binnen de psychiatrie werd de anti-scheurjurk als vanzelfsprekend ingezet bij iedereen, terwijl niet iedereen een gevaar voor zichzelf vormt. Deze vraag leidde tot een nieuwe werkwijze. Het team besloot alleen nog in uitzonderlijke situaties de anti-scheurjurk toe te passen.

Ondanks het afnemen van het aantal separaties, bleven de cijfers hoog. Ook zag de werkgroep Het Roer Om een waterbedeffect ontstaan. Ineens namen andere vormen van dwang toe, zoals kamerprogramma’s: cliënten moeten dan verplicht op hun kamer blijven. “Daarmee wordt nog steeds dwang toegepast. Alles blijft gericht op beheersen in plaats van zorgen. Alternatieven om het anders te doen, worden onvoldoende benut.”

De droom van de werkgroep was om niet na een separatie een interview met de cliënt te houden, maar ervoor; ter voorkóming van de separatie. De werkgroep won de GGzE Award voor mooiste cliëntgerichte project. “Ik zie ons nog staan op het podium. Dat gaf een hele goede hoop dat de evaluaties binnen de hele organisatie uitgezet zouden worden. Helaas liep het anders. De opvolger van Het Roer Om kreeg onvoldoende steun, en zo stopte de werkgroep. Dat was pijnlijk!”

De MIND werkgroep Dwang en drang kwam precies op het goede moment op Hans zijn pad. Hans is twee jaar lid van de MIND Kerngroep cliëntenraden. Inmiddels neemt Hans al een jaar deel in de werkgroep Dwang en drang, waar ze zich onder andere bezighouden met de Multidisciplinaire richtlijn dwang en drang, en de Wvggz. Ook is Hans lid van een aparte werkgroep die zich bezighoudt met de campagne Stop Separeren. “Het wordt hoog tijd dat er een nieuwe impuls komt. Ons streven is 0 separaties. Zonder waterbedeffect.”

Hans zet zich in binnen de MIND belangenbehartiging, omdat hij de zorg voor cliënten wil verbeteren. Hij wil de boodschap overbrengen dat dwang en drang en vooral separatie niets met zorg verlenen te maken heeft. “Het is ontzettend belangrijk werk: de zorg in Nederland humaner maken! Samen eraan werken hoe we separatie kunnen voorkomen. Het liefst dat het helemaal niet meer gebeurt. Kijken naar welke alternatieven ingezet kunnen worden.”

Deelnemen aan de MIND expertcommissies en werkgroepen kan alleen als je een afgevaardigde bent van een van de leden van MIND. Zo is Hans lid van de cliëntenraad bij GGzE, die aangesloten is bij de MIND Kamer cliëntenraden. Volgens Hans is een cliëntenraad (of naastenraad) een mooie eerste stap voor anderen die ook hun ervaring willen inzetten binnen de MIND belangenbehartiging. “Vooral in de centrale raad heb je veel te maken met beleid. Dat is leerzaam! Je leert de dynamiek met de Raad van Bestuur kennen, vergadert over veel verschillende onderwerpen en je doet ervaring op. Een opstap naar meer ervaringsdeskundigheid.” De cliëntenraad geeft gevraagd en ongevraagd advies om de zorg voor cliënten te verbeteren. Twee voorbeelden van succesvolle ongevraagde adviezen van de cliëntenraad GGzE: voor cliënten die verblijven op afdelingen is er nu een sportveld en een veld met toestellen, en twee inloopmomenten per week om met naasten iets te kunnen drinken.

Met regelmaat hebben we vacatures bij MIND, ook voor onze expertcommissies en werkgroepen. Bekijk hier de actuele vacatures.

In de serie 'Belangenbehartigers aan het woord' vertellen betrokkenen over belangenbehartiging bij MIND. Lees hier meer: