Wet verplichte ggz

Ruim 40% van de Nederlanders heeft ooit psychische klachten gehad. Meestal ga je zelf op zoek naar passende zorg en geef je toestemming voor je behandeling. Maar soms mag een behandelaar je ook onder dwang behandelen. Dit kan als er door je psychiatrische ziekte sprake is van gevaar voor jezelf of voor de omgeving. Dit heet verplichte zorg. Het kan bijvoorbeeld zijn dat je medicatie moet gebruiken, mee moet doen aan een behandeling of op een bepaalde manier in je vrijheden wordt beperkt. 

• Vanaf 1 januari 2020 is de Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg (Wvggz) deze vervangt de Wet Bopz. 
• Vanaf 1 januari 2020 is de Wet zorg en dwang: deze regelt de rechten van mensen met een verstandelijke beperking en mensen met een psychogeriatrische aandoening (zoals dementie) die onvrijwillig zorg of een onvrijwillige opname krijgen. 

Deze pagina gaat alleen over de Wvggz, dus niet over de Wet zorg en dwang.

De Wet Verplichte ggz spreekt een andere taal dan de Bopz. De belangrijkste twee zijn de  termen ‘crisismaatregel’  en ‘zorgmachtiging’:

• De burgemeester legt onder de Wvggz een crisismaatregel op. Dit houdt in dat je per direct gedwongen kan worden om psychiatrische zorg te ondergaan. Dit heet nu nog een IBS. 
• De rechter legt onder de Wvggz een zorgmachtiging op, waarmee je in je vrijheid kan worden beperkt en je verplicht psychiatrische zorg ondergaat. In deze machtiging staat welke vormen van zorg verplicht zijn en waar je de zorg krijgt. Dit heet nu nog een rechterlijke machtiging. De patiëntenfolders hierover vind je op deze website.

Een andere belangrijke verandering is dat verplichte zorg nu ook buiten een ggz-instelling opgelegd kan worden, dus in de thuissituatie. Aan de signalen van de familie wordt bovendien meer gewicht toegekend. Ook de rol van de gemeente verandert door de komst van deze wet. Op deze pagina lees je de belangrijkste veranderingen in de Wvggz én kun je ondersteunende documenten vinden. Om je een wat beter beeld te geven bij de wet beginnen we met de uitgangspunten van de wet.

Verplichte zorg is voor iedereen heel ingrijpend. De wet heeft daarom meerdere uitgangspunten dat dwang zoveel mogelijk moet worden voorkomen.

Dwang moet zoveel mogelijk worden voorkomen. Er moest eerst goed gekeken worden naar de mogelijkheid om vrijwillige zorg te bieden. Als zorg verplichten de enige optie is, moet de duur zo kort mogelijk zijn. Verplichte zorg moet aan de volgende eisen voldoen: 

• Subsidiariteit: Er is geen minder ingrijpende manier, de minst ingrijpende interventie moet worden gekozen. 
• Proportionaliteit: De maatregel staat in gezonde verhouding tot het veroorzaakte gevaar.
• Doelmatigheid: De maatregel moet effectief zijn.

Cliënten hebben meer invloed. Hulpverleners moeten regelmatig met de cliënt overleggen en de zorg samen evalueren. De cliënt heeft het recht om aan te geven welke zorg en behandeling zijn voorkeur heeft. Hulpverleners moeten hier zo veel mogelijk aan voldoen, tenzij de wensen van de cliënt in strijd zijn met goed hulpverlenerschap. Een aantal instrumenten om voorkeuren kenbaar te maken zijn: een zorgkaart, eigen plan van aanpak en een zelfbindingsverklaring.

Tijdens de verplichte zorg moet er steeds aandacht zijn voor de maatschappelijke situatie. Mee kunnen doen in de maatschappij of alvast voorbereid worden om na de behandeling weer een maatschappelijk leven op te bouwen is onderdeel van de behandeling. 

Onder de vorige wet (Bopz) was gedwongen zorg alleen mogelijk in een instelling met Bopz-aanmerking. Daardoor kon een gedwongen opname noodzakelijk zijn om iemand gedwongen te behandelen. In de Wet verplichte ggz staat dat verplichte zorg ook door iemand buiten een instelling kan worden gegeven, bijvoorbeeld aan huis of in een polikliniek. In de wet zijn in principe alle vormen van verplichte zorg mogelijk in de thuissituatie, de wet sluit niets uit. Maar dat de wet geen vormen uitsluit, betekent niet dat in de praktijk ook alle vormen worden toegepast. MIND heeft actief meegedacht over de handreiking van NVvP over wat in de meeste gevallen wenselijk is aan verplichte zorg thuis.

De Wvggz bepaalt dat iedereen de mogelijkheid krijgt om bij de gemeente een melding te doen als hij van mening is dat iemand (verplichte) psychische zorg nodig heeft. De gemeente moet die melding onderzoeken (verkennend onderzoek) en eventueel de route naar een ‘zorgmachtiging’ in gang zetten. 

Uit het verkennend onderzoek moet blijken of er zorg nodig is. Als er zorg nodig blijkt te zijn, moet uit het gesprek met de cliënt blijken of hij bereid is tot vrijwillige zorg. Als iemand openstaat voor vrijwillige zorg wordt het verkennend onderzoek afgesloten. Een professional met ggz-expertise zal dit gesprek voeren. Wanneer blijkt dat vrijwillige zorg geen oplossing is, moet het proces naar een zorgmachtiging worden opgestart. Als de gemeente denkt dat er een noodzaak tot verplichte zorg is, wordt het verkennend onderzoek afgerond. Vervolgens wordt de voorbereiding voor een zorgmachtiging opgestart. Dit leidt niet automatisch tot een daadwerkelijke zorgmachtiging. De rechter moet immers nog een uitspraak doen. Daarnaast kan uiteraard ook een uitkomst zijn dat er helemaal geen zorg nodig is.

Ook hier moet het uitgangspunt van 'ultimum remedium' overeind blijven: verplichte zorg mag alléén worden gegeven als er géén andere mogelijkheden meer zijn. Wat kan en wil de betrokkene zelf? Wat kan zijn omgeving betekenen?

Familieleden en andere directbetrokkenen hebben onder de Wvggz meer inspraak bij de beslissing of verplichte zorg nodig is. Vertegenwoordigers van de betrokkenen of essentiële naasten in de zin van de wet kunnen gebruik maken van hun recht om een aanvraag voor de voorbereiding van een zorgmachtiging door te laten zetten naar het Openbaar Ministerie. Bovendien kunnen zij in beroep gaan tegen het niet tijdig indienen van een aanvraag bij de officier van justitie.

Familievertrouwenspersonen kunnen advies en bijstand geven aan familieleden en andere directbetrokkenen van vrijwillig en verplicht opgenomen cliënten.

Wanneer er een zorgmachtiging voor je in voorbereiding is, heb meestal de mogelijkheid om een eigen plan van aanpak te schrijven waarin je afspraken maakt om deze verplichte zorg alsnog te voorkomen. De wet stelt dat je daarvoor moet samenwerken met familie, vrienden of andere naasten, maar het is verstandig om ook anderen te betrekken die je kunnen helpen, zoals de psychiater en maatschappelijk hulpverleners. Het is ook verstandig om zo veel mogelijk problemen die je ondervindt, op alle levensgebieden, bij het plan te betrekken. Uiteindelijk beoordeelt de geneesheer-directeur of het plan volstaat om verplichte zorg te voorkomen.

• Website over de Wvggz
• Website over patientenrecht in de Wvggz
• Handreiking Plan van Aanpak 
• Handreiking verkennend onderzoek
• Brochure crisismaatregel voor betrokkenen/cliënten
• Brochure zorgmachtiging voor betrokkenen/cliënten

Op 23 september 2019 organiseerde MIND een informatiebijeenkomst over de Wvggz. Enkele documenten naar aanleiding van deze bijeenkomst:

• Presentatie Handreiking ambulante verplichte zorg - Elnathan Prinsen NVvP
• Verwijder nu de Rechterlijke Machtiging met een eigen plan van aanpak! - Jessica Verhagen Dimence
• Wat kan de gemeente met 'het Eigen plan van aanpak'? - Mieke Biemond Zorgbelang Inclusief
• Wvggz Position paper MIND (voorheen LPggz, versie 2017)

Deze pagina wordt continu aangevuld op basis van nieuwe ontwikkelingen. In geval van vragen kun je terecht bij Simone Melis: Simone.Melis@wijzijnmind.nl.