Wetsevaluatie Wvggz: rechtsbescherming bij verplichte zorg moet voortdurend bewaakt

Drie jaar geleden, op 1 januari 2020, is de Wet verplicht ggz (Wvggz) ingegaan. Dit om veel zaken die in de wet daarvoor niet (goed) waren geregeld, te verbeteren. Zo kan bijvoorbeeld sindsdien opgelegde zorg ook thuis plaatsvinden en legt de rechter een zorgmachtiging op, waarin staat welke vormen van zorg verplicht zijn en waar je de zorg krijgt. Deze rechtelijke inmenging levert mensen die te maken krijgen met gedwongen zorg, ook meer rechtsbescherming op. De afgelopen jaren is de wet gemonitord en geëvalueerd. MIND deelt de meeste conclusies en aanbevelingen maar we maken ons zorgen over aanpassingen om de administratieve lasten te verminderen. Deze kunnen nadelig zijn voor de rechtsbescherming van cliënten. MIND stelt daarom in haar Position Paper voor, om onafhankelijke commissies in te stellen.

De evaluatie laat duidelijk zien dat de wet in de praktijk nog niet optimaal wordt uitgevoerd. MIND ziet wel -op basis van gesprekken met zowel professionals als cliënten en naasten- dat er vooruitgang is geboekt na de invoering van de Wvggz. Zo zijn er aanwijzingen dat de overgang terug naar huis na een verplichte opname soepeler lijkt te verlopen. Minder mensen verliezen bijvoorbeeld hun (huur-)woning gedurende de verplichte opname. 

Verbetering van de wet is noodzakelijk. Maar MIND maakt zich wel zorgen over voorstellen die zijn gedaan vanuit de beroepsvereniging van psychiaters (de NVvP) en de brancheorganisatie van zorgaanbieders (de Nederlandse ggz). Voorstellen die wel een redelijke oplossing voor een specifiek probleem lijken te bieden, maar in samenhang de rechtsbescherming van mensen ernstig zouden aantasten.

Om de werkdruk te verminderen, adviseren wij om de invoering van onafhankelijke commissies opnieuw te overwegen. Deze stonden in het originele wetsvoorstel opgenomen maar zijn vanwege kosten geschrapt. Deze commissies zouden naast een adviserende rol aan de rechter, ook de rol van procureur op zich nemen als het tot een rechtszaak komt. Uit een pilot met deze commissies kwamen positieve resultaten en een positief advies voort, waarbij betrokken cliënten en hun naasten zich beter gehoord voelden. Naast werkdruk verbetert hierdoor ook de onafhankelijkheid; de huidige rol van de geneesheer-directeur in de voorbereiding van de zorgmachtiging vinden wij onvoldoende onafhankelijk gepositioneerd.

MIND zal constructief blijven meedenken in het verbeterproces en eventuele wetswijzigingen beoordelen aan de hand van vijf criteria. Wat zijn de gevolgen voor; de rechtsbescherming van betrokkene, de eigen regie in de praktijk, de positie van naasten en patiënten- en familievertrouwenspersonen, de kwaliteit en maatwerk van zorg en het toezicht op de uitvoering van verplichte zorg. Punten die in onze ogen essentieel zijn om dwang in de zorg te kunnen en mogen uitoefenen.

Dwang in de zorg is zeer ingrijpend voor alle mensen die daar mee te maken hebben. Wat ons betreft vindt dit alleen plaats als het echt niet anders kan. MIND pleit dan ook om te zorgen voor voldoende beschikbaarheid van vrijwillige zorg. De toegankelijkheid van de ggz staat onder grote druk en de wachtlijsten zijn te lang. Veel cruciale zorg verdwijnt, of afdelingen of instellingen sluiten. Daardoor neemt de kans op dwang toe. De kans op een crisis wordt groter als mensen die om hulp roepen, die hulp en zorg niet krijgen. Ook om dwang in de zorg te voorkomen, moet de minister van VWS de wachttijden nu echt aanpakken.

Onze ideeën schreven we in een Position Paper dat we begin december 2022 naar het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en diverse organisaties in het veld stuurden.