Destigmatisering
Ga snel naar:
Een wereld zonder stigma op psychische aandoeningen. Geen negatieve vooroordelen, maar begrip, ondersteuning, goede voorlichting en tijdige zorg. MIND ziet het als één van haar kerntaken om zich in te zetten voor destigmatisering.
Bijna de helft van alle Nederlanders krijgt in het leven te maken met een psychische aandoening (Trimbos, 2023). Uit onwetendheid of door misvattingen plakt de omgeving daar - ook nu nog - een negatieve stempel bovenop. Dat noemen we stigma. Stigmatisering van mensen met een psychische aandoening kan grote gevolgen hebben en zelfs tot discriminatie leiden. Daarom vragen we continue aandacht voor destigmatisering.
MIND streeft naar gelijke rechten
In artikel 1 en 2 van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens door de Verenigde Naties staat, vrij vertaald: ‘We zijn allemaal vrij en gelijkwaardig en worden op dezelfde manier behandeld’ en ‘De rechten gelden voor iedereen ongeacht de verschillen’. We gaan ook uit van artikel 1 van de Nederlandse Grondwet, dat stelt dat iedereen gelijkwaardig is en er een verbod is op discriminatie op welke grond dan ook. Gelijke rechten, gelijke kansen voor iedereen. Met en zonder psychische aandoening. Omdat dit in de dagelijkse praktijk nog niet zo is, blijven we hiervoor strijden.
Standpunt MIND
MIND zet zich in voor een wereld zonder stigma op psychische aandoeningen. We willen een samenleving waarin aandacht is voor psychische verschillen en waarin psychische problematiek bespreekbaar is. Zonder vooroordelen en discriminatie van mensen met een psychische aandoening is het fijner en positiever leven. Voor iedereen. Het begint met anders kijken.
Aanpak van destigmatisering
Het aanpakken van stigma’s vraagt om maatwerk en je moet het samen doen. Via ‘MIND Expert Center’(MEC) koppelen we ervaringsdeskundige ambassadeurs aan organisaties. Zij maken bedrijven, overheden en uitvoeringsinstanties bewust van stigma’s en de impact ervan. Bijvoorbeeld op de werkvloer of bij overheidsloketten. Ben je op zoek naar een ambassadeur als gastspreker of gastdocent voor een presentatie of workshop? Neem dan een kijkje bij:
De inmiddels opgeheven Stichting Samen Sterk Zonder Stigma (mede opgericht door MIND) had een aanpak ontwikkeld die is toegesneden op de situatie, vraag en cultuur van een specifiek domein. Ook hadden zij praktische tools ontwikkeld voor op school, in de ggz, op het werk en overal.
Destigmatisering in de wijk
In een wijk of buurt wonen allerlei typen mensen, elk met een eigen leven, achtergrond en verhaal. Dat geldt ook voor mensen met een psychische aandoening die er wonen. De acceptatie van hen is echter niet altijd vanzelfsprekend. MIND heeft de afgelopen jaren zgn. bewustwordingsbijeenkomsten ontwikkeld en in buurten en wijken gegeven om stigma in bespreekbaar te maken. Hiervoor is tevens een opleidingstraject ontwikkeld voor mensen die deze bijeenkomsten willen begeleiden en voor mensen die hun eigen ervaringen met een psychische aandoening willen inbrengen.
Samen sterk zonder stigma
Hier vind je handige tools, trainingen en materialen die je kunnen helpen om aan de slag te gaan met het verminderen van stigma. Ze komen uit het project Samen Sterk zonder Stigma, dat jarenlang waardevolle kennis en ervaringen heeft verzameld.
Vanaf 1 oktober 2025 is de website van Samen Sterk zonder Stigma niet meer online. Maar de materialen verdwijnen niet. Alle belangrijke informatie staat hieronder op deze pagina of is te vinden op de website van Phrenos. Vind hier bijvoorbeeld meer informatie over beslishulp Coral.
Er zijn geen resultaten gevonden. Controleer de spelling of probeer een andere zoekterm.
Voor iedereen
In een wereld zónder stigma’s, zonder vooroordelen en discriminatie van mensen met een psychische aandoening is het prettiger leven. Voor iedereen. Het begint met anders kijken en dus ook met: anders communiceren.
Waarom
Stigma zit vaak in tekst, taal en (onbewuste) beeldvorming. Houd je hier rekening mee, dan bereik je meer met jouw communicatie; namelijk een inclusieve samenleving, zonder stigma.
Voor wie
Deze handreiking is een hulpmiddel voor iedereen die communiceert over (psychische) gezondheid & inclusie, eigenlijk voor iedereen die in zijn werk te maken krijgt en rekening wil houden met psychische kwetsbaarheid.
Download de pdf: 10 tips voor destigmatiserende communicatie
Open zijn over je psychische kwetsbaarheid doe je niet zomaar. Vaak gaat dit met vele interne afwegingen en twijfels gepaard. Wil ik wel open zijn over mijn psychische achtergrond? En wat wil ik dan precies zeggen en tegen wie? Allemaal belangrijke overwegingen waar je goed over nadenkt.
In deze handreiking vind je informatie over openheid en bespreekbaarheid rondom psychische aandoeningen. Daarnaast vind je verschillende praktische tips, vaardigheden en werkbladen die je hierbij kunnen ondersteunen.
Download de pdf: Bespreekbaar maken van een psychische aandoening in het dagelijks leven
Jouw (sociale) organisatie heeft een boodschap en jouw rol is om deze boodschap op zoveel mogelijk (relevante) mensen over te brengen. Campagne voeren is dan een logische keus. Op het gebied van psychische gezondheid voeren dan ook veel organisaties campagne. Om mensen te informeren, om aandacht te vragen voor een issue of om mensen aan te zetten om hulp te vragen.
In deze handleiding vind je:
- Meer kennis over stigma en destigmatisering.
- Een samenvatting van de kennis op basis van onderzoek uit binnen- en buitenland die bijdraagt aan bewustwording, awareness en verandering (destigmatisering).
- Een toelichting bij de werkzame componenten die op lange termijn leiden tot destigmatisering.
- Informatie over de onbedoelde effecten en gevolgen van bepaalde boodschappen.
- Beknopte achtergrondinformatie over onderzoek naar binnen- en buitenlandse destigmatiseringscampagnes.
Maken jouw psychische klachten je onzeker? Vind je dat je minder waard bent daardoor? Vind je de vooroordelen die anderen hebben over psychische aandoeningen terecht? Dan heb je misschien wel last van zelfstigma.
Over psychische aandoeningen bestaan veel misvattingen en vooroordelen. Hierdoor krijgen mensen met een psychische aandoening, naast de confrontatie met hun eigen kwetsbaarheid, te maken met maatschappelijke barrières en stigmatiserende reacties van anderen (Penn & Wykes, 2003). Stigmatisering is een proces van labelen, veroordelen en uitsluiten van een groep mensen. Mensen met een psychische aandoening behoren tot de meest gestigmatiseerde groepen in de samenleving (Weeghel et al., 2016).
Een simpele oplossing bestaat niet.
Onderzoek toont aan dat (zelf)stigmatisering kan leiden tot ernstige angst, werkloosheid, inkomensverlies, een beperkt sociaal netwerk, lage zelfwaardering, geringe kwaliteit van leven, depressieve symptomen, demoralisatie en het vermijden van professionele hulp (Link et al., 2004; Livingston & Boyd, 2010). Het belemmert mensen met een psychische aandoening sterk om ‘mee te doen’ in de maatschappij, zelfs nadat ze klinisch hersteld zijn of de aandoening een plaats hebben weten te geven in een goed, zinvol leven. Daarnaast heeft stigmatisering vaak een negatieve invloed op het persoonlijk herstel en psychisch welbevinden. Destigmatisering is daarom essentieel voor participatie en inclusie van mensen met een psychische aandoening. Het gaat de hele samenleving aan en levert persoonlijke, maatschappelijke én economische winst op.
Voor ambassadeurs
Wat kan ik in dit document vinden: Quiz, tips voor je gastlessen, doorverwijsmogelijkheden en meer.
Aan de slag met destigmatisering in de wijk
Hoewel zo’n 70% van de Nederlandse bevolking geen bezwaar heeft om een (ex)psychiatrische patiënt als buurman te hebben, blijkt het contact onderling vaak niet frequent noch diepgaand (Gotink et al., 2018).
Door onwetendheid wordt het gedrag van mensen met een psychische aandoening vaak niet begrepen, wat kan leiden tot zorgen of angst bij mensen uit de buurt. Daardoor kunnen mensen met een psychische aandoening worden vermeden, onvriendelijk bejegend of (sneller) te maken krijgen met door buurtbewoners ingeschakelde politie, wat kan leiden tot bevestiging van het stereotype beeld. Juist nu, vanwege transities in de zorg, meer mensen met psychische aandoeningen in de wijk wonen, is inclusie van deze groep van toenemend belang zodat íedereen in de wijk zich thuis voelt.
Het Netwerk Kwaliteitsontwikkeling GGz heeft de generieke module Destigmatisering opgesteld. Deze module beschrijft de ernstige gevolgen van stigmatisering, die worden ervaren in allerlei maatschappelijke domeinen waar mensen wonen, werken, leren, dagbesteding hebben en eveneens in persoonlijke relaties. Daarnaast gaat ze in op het belang om stigmabestrijding hand in hand te laten gaan met het bevorderen van meedoen in de samenleving en het bieden van mogelijkheden om gewenste sociale rollen (weer) in te vullen.
Aan de slag met destigmatisering in de media
Hoe nieuwsmedia bericht over mensen met een psychische aandoening, bepaalt mede het oordeel dat anderen over hen vormen. Journalisten kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan het tegengaan van stigmatisering. In de praktijk zien we veel negatieve beeldvorming in de berichtgeving. Tijd om stigmatisering in de media aan te pakken, vond Samen Sterk zonder Stigma in 2015. Dit is wat ze gedaan hebben.
Het is niet eenvoudig om destigmatiserend te communiceren als je tijdens een incident in de media onder vuur ligt. Media gaan regelmatig op zoek naar een ‘zondebok’, het risico op reputatieschade voor de organisatie is op zo’n moment groot. Van communicatieprofessionals wordt verwacht dat ze die schade weten te beperken. Dat is een legitieme doelstelling, maar het mag niet ten koste gaan van de reputatieschade bij mensen met een psychische aandoening in het algemeen. Sterker nog: beperking van die reputatieschade zou de eerste prioriteit moeten zijn. Hoe pak je dat aan?
Download de pdf: Destigmatisering bij incidenten - werkdocument voor communicatieprofessionals
Media hebben grote invloed op de publieke opinie over psychische gezondheid. Jij als woordvoerder of communicatiespecialist kunt daar aan bijdragen. Lees in de Gouden regels meer over het hoe, wat en waarom.
De meeste journalisten zijn integere mensen, die een oprecht en eerlijk beeld willen geven van de wereld. Maar door onwetendheid en doordat ze vaak snel moeten werken, gaan ze soms mee in de waan van de dag. Ze hebben vaak zelf niet in de gaten dat ze negatieve stereotypen gebruiken als het over mensen met een psychische aandoening gaat. Wil je dat journalisten en programmamakers gaan nadenken over hoe ze berichten over mensen met een psychische aandoening? Volg dan de volgende stappen van de ‘feedback methode’.
Stappenplan
- Probeer te achterhalen wie het bericht gemaakt heeft. Vaak staat dat erbij. Meestal is het niet lastig om van die persoon het e-mailadres te achterhalen – dat staat meestal op de nieuwssite zelf. Lukt het niet, richt je bericht dan aan de betreffende redactiechef of de journalistieke ombudsman.
- Begin met te melden dat je ‘met belangstelling’ het bericht hebt gelezen, beluisterd of bekeken. Spreek je waardering ervoor uit dat de journalist aandacht besteedt aan dit onderwerp. Je kunt ook nog zeggen dat je een vaste lezer, luisteraar of kijker bent van het betreffende medium en dat je hun berichtgeving over het algemeen erg waardevol vindt – maar doe dat alleen als het ook echt zo is.
- Stel jezelf voor. Hou het kort.
- Herhaal de kern van het bericht in twee of drie zinnen. Hou het feitelijk: dit is wat ik lees, hoor of zie.
- Vertel wat dit met jou doet en hoe dat komt. Nu kun je ook melden dat je dit heel vervelend vindt (als dat zo is) en waarom. Zo nodig kun je het verbreden: jij bent niet de enige die zich hierdoor gestigmatiseerd zal voelen, er zijn veel meer mensen zoals jij. Hou het kort. Drie tot vijf zinnen zijn genoeg.
- Zeg dat je je niet kunt voorstellen dat het de bedoeling van de journalist was om jou en mensen zoals jij te stigmatiseren.
- Vraag vriendelijk aan de journalist of programmamaker om hier in de toekomst meer rekening mee te houden.
- Als je wilt kun je zelfs aanbieden om met de journalist in gesprek te gaan over je reactie, op een rustig moment.
Aan de slag met destigmatisering in de ggz
Destigmatiserend werken in de ggz draagt bij aan sneller en beter herstel en participatie van mensen met een psychische aandoening. Lees meer waarom dit belangrijk is.
Destigmatisering in de ggz. Dat is waar de handreiking die je hier kan downloaden aan gaat bijdragen. Deze handreiking voor de implementatie van destigmatisering in de geestelijke gezondheidszorg (ggz) biedt houvast voor iedereen die hier het belang van inziet en ermee aan de slag wil. Het helpt je om op een gestructureerde manier te werken aan destigmatisering in alle lagen van de organisatie (en legt uit wat dat inhoudt). Het document is een aanvulling op de Generieke Module Destigmatisering. Waar die voornamelijk inhoudelijke handvatten geeft, heeft deze handreiking een procesmatige aanpak: het biedt stappen om destigmatisering te implementeren in de organisatie.
Download de pdf: Implementatie van destigmatisering in de geestelijke gezondheidszorg - Handreiking
De publiekscommunicatie van GGZ-instellingen kan bijdragen aan destigmatisering van psychische aandoeningen en het verminderen van zelfstigma. Maar dat gaat niet vanzelf. Zeker, het past in het beleid van veel instellingen. Communicatiemedewerkers zijn van goede wil. Maar in de snelheid van werken met beperkte middelen kunnen er ongewild toch routines insluipen die minder bijdragen aan dit doel. Ook ben je je lang niet altijd bewust hoe jouw communicatie aankomt bij mensen met een psychische aandoening zélf. In deze notitie beschrijven we een tool om met een kleine groep ervaringsdeskundigen feedback te geven op de publiekscommunicatie van GGZ-instellingen, om ze te helpen scherper te worden op hun uitingen en bewuster bij te dragen aan destigmatisering.
Deze tool is begin 2021 ontwikkeld in een pilot door Samen Sterk zonder Stigma, in samenwerking met de afdeling communicatie van Parnassia Groep GGZ.
Steeds meer ggz-professionals willen met destigmatisering aan de slag, maar waar begin je en hoe weet je wat goed werkt? Destigmatiserend werken valt niet samen te vatten in vaste protocollen of methodes. Het gaat om maatwerk per individu. Wel kunnen we je op weg helpen met zinvolle adviezen en tips gebaseerd op onderzoek, onze eigen ervaringen én de ervaringen van onze ambassadeurs.
In dit document hebben we nuttige handvatten voor ggz-hulpverleners gebundeld. Daarbij vind je steeds voorbeelden en links naar literatuur, filmpjes en tools.
Aan de slag met destigmatisering op het werk
Om stigmatisering op de werkvloer en in de arbeidsmarkt tegen te gaan, zijn een aantal factoren
noodzakelijk. Zo moeten werknemers zich veilig voelen om over hun aandoening te praten en moet er
openheid zijn om dat te doen, op een gelijkwaardige en respectvolle manier. Een veilige sfeer te creëren in een organisatie helpt bij destigmatisering op de werkvloer. Ook voorlichting over psychische aandoeningen, vooral door mensen die ervaring hebben met een psychische aandoening, speelt daarin een rol.
Een medewerkersnetwerk is een platform voor werknemers met gemeenschappelijke ervaringen of kenmerken. Het ontstaat vanuit een gedeelde unieke achtergrond van een minderheid van werknemers binnen een organisatie. Denk aan culturele achtergrond, seksuele oriëntatie of psychische aandoeningen. Een netwerk geeft je een stem en slagkracht. Uit onderzoek van Aukje Smit in opdracht van Samen Sterk zonder Stigma blijkt dat het een goed instrument is voor het bespreekbaar maken van psychische aandoeningen op de werkvloer.
Download de pdf: Handboek medewerkersnetwerken - Gezamenlijk inzicht
Je gaat een medewerkersnetwerk oprichten en bent hiervoor een plan van aanpak aan het schrijven, dit format gaat je hierbij helpen. Maak gebruik van de richtlijnen, tips en opzet om een overtuigend
plan te schrijven.
Download de pdf: Handboek medewerkersnetwerken - plan van aanpak
Aan de slag met destigmatisering op school
Met een schoolbrede aanpak. Met eenmalige lessen of activiteiten bereik je geen stigmavrije school. Breed inzetten op een cultuur en curriculumverandering biedt meer kans van slagen. Lees meer over een schoolbrede aanpak van destigmatisering.
Jongeren uit de jeugd-GGZ hebben tien aanbevelingen geformuleerd om van docenten meer begrip te krijgen voor hun psychische kwetsbaarheid, zodat ze beter kunnen functioneren op school.
Download de pdf: Tips voor docenten, rond jongeren met een psychische kwetsbaarheid
Anderen indelen in hokjes is heel menselijk en kan soms zelfs voordelen hebben. Maar hokjes scheppen ook bepaalde beelden en verwachtingen, die vaak niet kloppen. De activiteit Hokjesdenken begin je door de deelnemers in te delen in hokjes. Vervolgens ga je de deelnemers uitdagen eruit te stappen en te kiezen voor andere hokjes. Aan de hand van persoonlijke stellingen kunnen de deelnemers laten zien wie ze écht zijn en komen ze erachter hoeveel ze eigenlijk gemeen hebben. Daarnaast ontdek en waardeer je als groep de verschillen die er ook zijn. Dit leidt tot een gevoel van verbondenheid en meer begrip voor elkaar.
In onze binnenkant zit heel veel verstopt: mooie en fijne dingen, maar ook minder prettige dingen. Soms komen die minder leuke dingen van binnen naar buiten, of soms blijven niet fijne gevoelens lang hangen.
Misschien voel je je daardoor soms ook niet fijn in de klas. Het is belangrijk dat iedereen zoveel mogelijk zichzelf kan zijn, thuis en op school. Daarom is het goed om erbij stil te staan wanneer dat wel of niet zo is. En om erover te praten met je klasgenoten. Het belangrijkste is dat je eerst je eigen binnenkant leert kennen en ook die van je klasgenoten. Als je elkaars binnenkant kent en daarover kunt praten, is het makkelijker om je fijner te voelen.
Download het zip-bestand: Werkboek Binnenstebuiten - Groep 7/8
Download de pdf: Werkboek Binnenstebuiten - Praktijkonderwijs
In deze les leren kinderen op een leuke manier écht contact te maken met klasgenoten die anders lijken dan zij. Leerlingen in groep 7 vragen elkaar in interviews naar hobby’s en huisdieren, maar bijvoorbeeld ook naar zelfbeeld, gevoelens en hulp zoeken. Zo ervaren ze dat je in iemand verdiepen zorgt voor begrip en verbondenheid. Na afloop delen ze de interviews met de klas.
De les bestaat uit een digibordmodule, lesbrief en materialen voor leerlingen. De les is geschikt voor groep 7 van de basisschool. De les duurt 1 à 1,5 uur. De download bevat een lesbrief, tips voor een goed interview, interviewvragen en een print-out met percentages.
Waar komen emoties vandaan? Waarom zijn mensen verschillend? Is boos zijn slecht? Waarom vind ik het moeilijk om op te letten in de klas? In de module ‘Begrijp je binnenkant’ gaan leerlingen uit groep 8 met deze en nog veel meer vragen aan de slag.
Leerlingen leren op een interactieve manier over hun hersenen, zintuigen, denken en voelen, over gedrag en over mentale gezondheid. Daarmee krijgen ze belangrijke boodschappen mee zoals ‘iedereen is uniek en gelijkwaardig’ en ‘alle gedachten en gevoelens mogen er zijn.’
Tijdens de les maken de leerlingen kennis met ‘fictieve klasgenoten’. Leerlingen herkennen (onderdelen van) de klasgenoten bij zichzelf. Zonder dat het meteen te spannend wordt, kunnen ze daardoor de opgedane kennis makkelijker op zichzelf toepassen.
Deze tool is ontwikkeld voor leerlingen uit groep 8 van het basisonderwijs. De lessenserie bestaat uit vijf interactieve lessen van 1-1,5 uur.
YouTube videos worden niet getoond omdat je marketing cookies uitgeschakeld heb. Bekijk hier de video op YouTube of pas hier je Cookie instellingen aan.